Co to jest zespół wstrząsu toksycznego (TSS)?

Rodzina

29/06/2020

Prawdopodobnie słyszałaś już kiedyś o zespole wstrząsu toksycznego (z ang. Toxic Shock Syndrome, TSS). W tym artykule dowiesz się wszystkiego, co powinnaś wiedzieć o tej chorobie: czym ona jest i co ją wywołuje, kto może na nią zachorować, jakie są jej objawy, co oznacza skrót TSS i jak ograniczyć ryzyko jej wystąpienia.

Przyczyny i podstawowe informacje

Co to jest zespół wstrząsu toksycznego (TSS)?

Zespół wstrząsu toksycznego (z ang. Toxic Shock Syndrome, TSS) to rzadka, ale poważna, a nawet zagrażająca życiu choroba, wywoływana toksynami wytwarzanymi przez bakterie gronkowca złocistego. Mimo że choroba ta występuje niezwykle rzadko – mało który pracownik służby zdrowia spotyka się z choćby jednym przypadkiem zachorowania na zespół wstrząsu toksycznego w całej swojej karierze zawodowej – ważne jest, żeby zdawać sobie sprawę z jej istnienia, aby w razie potrzeby móc odpowiednio zareagować. TSS można zdiagnozować i skutecznie leczyć, lecz należy wcześnie rozpoznać objawy i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Zespół wstrząsu toksycznego to choroba, która została nazwana i po raz pierwszy opisana w 1978 roku przez doktora Jamesa Todda na podstawie badań przeprowadzonych na przypadkach klinicznych 7 dzieci. Podobne przypadki były już przytaczane w literaturze medycznej dużo wcześniej, na długo zanim zaczęto produkować środki higieny osobistej. Na zespół wstrząsu toksycznego mogą zachorować mężczyźni, kobiety i dzieci. Choć pierwsze opisane przypadki zespołu wstrząsu toksycznego dotyczyły głównie kobiet, które podczas okresu używały tamponów, obecnie wiąże się z tym mniej niż połowa przypadków zachorowań. TSS może również wystąpić w przypadku infekcji skóry, oparzeń i po zabiegach operacyjnych. Choroba ta może także wystąpić u dzieci, kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn.

Co wywołuje zespół wstrząsu toksycznego (TSS)?

Zespół wstrząsu toksycznego jest wywoływany działaniem pewnego rodzaju toksyn wytwarzanych przez bakterie gronkowca złocistego. Bakterie te to mikroorganizmy, które – podobnie jak wiele innych bakterii – występują naturalnie w organizmie zdrowej osoby, zazwyczaj na skórze, w nosie, w okolicach pach, pachwin oraz w pochwie. W gruncie rzeczy prawie jedna trzecia populacji ma w organizmie te bakterie, lecz nie powodują one żadnych problemów zdrowotnych. U bardzo niewielkiej liczby ludzi pewne szczepy tej bakterii wytwarzają toksynę, która może wywołać zespół wstrząsu toksycznego. Większość ludzi ma w krwiobiegu przeciwciała, które chronią ich przed tymi toksynami.

Co ma wspólnego zespół wstrząsu toksycznego z używaniem tamponów?

Istnieją różne czynniki, które wywołują zespół wstrząsu toksycznego, a używanie tamponów jest jednym z nich. Nadal jednak nie wiemy dokładnie, dlaczego stosowanie tamponów jest kojarzone z wywołaniem tej choroby. Nawet jeśli tak jest, badania pokazują, że ryzyko wystąpienia zespołu wstrząsu toksycznego związanego z menstruacją łączy się z chłonnością tamponu: im wyższy współczynnik chłonności tamponu, tym większe ryzyko zachorowania, i odwrotnie – im niższa chłonność, tym mniejsze ryzyko. Dlatego zawsze powinnaś używać tamponów o jak najniższej chłonności, odpowiadających Twoim potrzebom w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego.

Nie ma żadnych dowodów, które świadczyłyby o tym, że materiał używany obecnie do produkcji tamponów zwiększa ilość lub prowadzi do wytwarzania toksyn wywołujących zespół wstrząsu toksycznego. Nie stwierdzono również, żeby tampony były nośnikami bakterii gronkowca złocistego ani żeby przyczyniały się do ich namnażania w pochwie.

Czytałam, że używając tamponów wykonanych w 100% z bawełny ryzyko zachorowania na zespół wstrząsu toksycznego jest mniejsze lub zerowe. Czy to prawda?

Nie, to nieprawda. Wszystkie tampony, które są obecnie dostępne na rynku, w tym także wykonane w 100% z bawełny, niosą z sobą niskie ryzyko wywołania zespołu wstrząsu toksycznego. Najnowsze informacje naukowe donoszą, że zarówno tampony wykonane ze sztucznego jedwabiu, jak i bawełny niosą podobne ryzyko zachorowania na TSS. Bez względu na to, jakich tamponów używasz, powinnaś wiedzieć, jak rozpoznać objawy zespołu wstrząsu toksycznego. Jeśli podczas używania tamponu zauważysz podane objawy, wyjmij tampon i skontaktuj się z lekarzem.

Czytałam, że nie można zachorować na zespół wstrząsu toksycznego, jeśli używa się kubka menstruacyjnego, więc dlaczego kobiety po prostu go nie używają?

Bardzo ważne jest, żeby kobiety wiedziały, że zespół wstrząsu toksycznego może wystąpić przy dowolnym produkcie umieszczonym w pochwie, takim jak kubek menstruacyjny, tampon, błona dopochwowa (diafragma) czy kapturek naszyjkowy. Jeżeli używasz któregoś z tych produktów, ważne jest, żebyś była świadoma objawów jakie wywołuje TSS, a jeśli zauważysz je u siebie, to powinnaś usunąć dany produkt i zasięgnąć porady lekarskiej.

Objawy zespołu wstrząsu toksycznego i fakty na temat TSS

Jakie są objawy zachorowania na zespół wstrząsu toksycznego wywołanego używaniem tamponów?

Objawy zespołu wstrząsu toksycznego mogą być podobne do objawów grypy. Jeśli po zastosowaniu tamponu odczuwasz jakiekolwiek objawy TSS i zaczynasz źle się czuć, jak najszybciej usuń tampon i zgłoś się do lekarza. Poinformuj go, że możesz mieć zespół wstrząsu toksycznego.

Najważniejsze objawy wskazujące na możliwość wystąpienia zespołu wstrząsu toksycznego to:

Nagła wysoka temperatura (zazwyczaj 39°C lub wyższa)
Dezorientacja
Konwulsje
Wymioty
Biegunka
Zawroty głowy
Niskie ciśnienie krwi
Niewydolność wątroby i nerek
Podrażnienie skóry podobne do oparzenia słonecznego
Ból mięśni
Ból gardła
Omdlenie lub wrażenie, że zemdlejesz, jak tylko wstaniesz
W zaawansowanych stadiach choroby skóra może zacząć się łuszczyć (dzieje się to w 1‑2 tygodniu po podrażnieniu skóry, zwłaszcza na dłoniach i podeszwach stóp)

Każdy z powyższych objawów może oznaczać, że cierpisz na zespół wstrząsu toksycznego. Możesz nie mieć wszystkich objawów, jednak zazwyczaj nie występują one pojedynczo. Zespół wstrząsu toksycznego związanego z menstruacją może wystąpić w dowolnej fazie miesiączki lub wkrótce po jej zakończeniu.

Ponieważ zespół wstrząsu toksycznego jest chorobą rzadką, nie ma wielu informacji na temat ewentualnych długotrwałych powikłań po powrocie do zdrowia. Jeśli choroba jest prawidłowo zdiagnozowana i leczona, większość osób w pełni odzyskuje zdrowie. Podobnie jak w przypadku innych poważnych chorób mogą wystąpić zmiany na skórze, we włosach i paznokciach, jednak po niedługim czasie wszystko powinno wrócić do normy. U niewielkiej liczby osób występuje osłabienie mięśni i problemy psychiczne, takie jak trudności z koncentracją, utrata pamięci czy wahania nastroju. Wygląda na to, że TSS nie ma wpływu na płodność i zdolność do zajścia w ciążę u kobiet, których dotknęła ta choroba, niemniej jednak zawsze powinnaś poinformować swojego lekarza, jeśli miałaś zespół wstrząsu toksycznego, aby można było prawidłowo Cię monitorować.

Czy każda osoba może zachorować na zespół wstrząsu toksycznego?

Niestety tak. Wszyscy – kobiety, mężczyźni i dzieci – mogą zachorować na zespół wstrząsu toksycznego. Dzieci i młodzież są narażone w znacznie większym stopniu niż osoby starsze, ponieważ obecność przeciwciał chroniących przed toksynami jest po części związana z wiekiem.

Mniej więcej połowa wykrytych przypadków TSS to zachorowania wywołane wskutek oparzeń, ukąszeń owadów lub przebytych operacji. Druga połowa to zachorowania wykryte u miesiączkujących kobiet, dlatego mówimy wówczas o zespole wstrząsu toksycznego związanego z menstruacją, który wiąże się ze stosowaniem tamponów.

Kolejną ważną rzeczą, którą należy wiedzieć o zespole wstrząsu toksycznego jest to, że nie jest zaraźliwy.

Czy zespół wstrząsu toksycznego jest zaraźliwy?

Nie. Nie możesz zarazić się zespołem wstrząsu toksycznego od innej osoby.

Czy na zespół wstrząsu toksycznego można zachorować więcej niż jeden raz?

Niestety tak. Nawet jeśli wcześniej miałaś już zespół wstrząsu toksycznego, nie oznacza to, że nie możesz zachorować jeszcze raz. TSS może się pojawić ponownie, a w gruncie rzeczy jednym z głównych powodów zachorowania jest niezdolność osoby chorej do wytworzenia wystarczającej ilości przeciwciał. Jeśli kobieta wcześniej zachorowała na zespół wstrząsu toksycznego, to przed ponownym użyciem tamponów powinna skontaktować się z lekarzem.

Leczenie i profilaktyka

Jak wygląda leczenie zespołu wstrząsu toksycznego?

Po wczesnym rozpoznaniu zespołu wstrząsu toksycznego można z powodzeniem zastosować leczenie za pomocą nawadniania, antybiotyków lub innych stosownych leków, w zależności od objawów.

Jeśli zespół wstrząsu toksycznego zostanie zdiagnozowany na czas i zastosuje się właściwą metodę leczenia, wówczas istnieje duże prawdopodobieństwo pełnego powrotu do zdrowia. Prawdę mówiąc, niewiele jest przypadków, gdzie choroba ta okazała się śmiertelna w skutkach.

Większość szczepów bakterii gronkowca złocistego nie wytwarza toksyn, które mogą wywołać zespół wstrząsu toksycznego, a tylko niektóre szczepy bakterii są za to odpowiedzialne. Ponadto sama obecność szczepu bakterii, który wywołuje TSS, nie wystarczy – choć oczywiście jest niezbędna – aby zachorować. W istocie wiele badań pokazuje, że chociaż obecność kolonii tych bakterii jest bardzo powszechna, to przypadki zachorowań są w rzeczywistości niezwykle rzadkie. Od czego zatem zależy wystąpienie TSS? W głównej mierze od tego, czy dana osoba ma wystarczającą ilość przeciwciał do walki ze wskazanymi toksynami. Większość kobiet – choć nie wszystkie – ma wystarczającą ilość przeciwciał, aby móc bronić się przed tymi toksynami.

Co powinnam zrobić, jeśli zauważę opisane objawy?

Jeśli masz któryś z opisanych objawów i używasz tamponu, powinnaś natychmiast go usunąć i użyć podpaski. Skontaktuj się z lekarzem i poinformuj go, że używasz tamponów i obawiasz się, że możesz mieć zespół wstrząsu toksycznego. Ważne jest, żeby jak najszybciej wykluczyć chorobę lub – w razie konieczności – jak najwcześniej podjąć leczenie.

Jak mogę zmniejszyć ryzyko zachorowania na zespół wstrząsu toksycznego związany z menstruacją?

Możesz zmniejszyć ryzyko zachorowania na zespół wstrząsu toksycznego związanego z menstruacją, stosując dobre nawyki podczas korzystania z tamponów.

Zmieniaj tampony regularnie co 4‑8 godzin. Nigdy nie zostawiaj tamponu w ciele na dłużej niż 8 godzin. Zawsze używaj tamponów o jak najniższej chłonności, w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego. Pamiętaj, żeby zawsze usunąć zużyty tampon przed włożeniem nowego. Pamiętaj również, żeby po zakończeniu okresu zawsze wyjąć ostatni tampon. Tampony są przeznaczone wyłącznie do wchłaniania wydzieliny miesiączkowej. Nie używaj tamponu jako sposobu zabezpieczenia się, zanim rozpocznie się okres, ani w celu pochłaniania wydzieliny z pochwy innej niż płyn miesiączkowy. Dobrym pomysłem jest użycie przynajmniej raz na dobę – najlepiej w nocy – podpaski zamiast tamponu. Jeśli na noc wolisz używać tamponów, pamiętaj, żeby zaaplikować nowy tuż przed pójściem do łóżka i usunąć go zaraz po przebudzeniu. Nigdy nie używaj tamponu na noc, jeśli śpisz dłużej niż 8 godzin.

Na ulotkach z instrukcją, dołączonych do produktów, producenci tamponów przekazują informacje na temat zespołu wstrząsu toksycznego oraz tego, w jaki sposób używać tamponów. Informacje te są regularnie aktualizowane, dlatego ważne jest, aby dokładnie zapoznać się z tą ulotką i zachować ją na przyszłość.

Jak mam wybrać tampon o odpowiedniej chłonności?

Kiedy używasz tamponów, ważne jest, żeby wybierać te o jak najniższej chłonności, odpowiadające Twoim potrzebom w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego. Ponieważ ilość wydzieliny menstruacyjnej zmienia się w trakcie całego okresu, na różne dni będziesz prawdopodobnie potrzebowała tamponów o różnej chłonności.

Prawidłowy wybór tamponu o odpowiedniej chłonności przychodzi z praktyką, ale mamy dla Ciebie wskazówkę: jeśli musisz zmienić tampon częściej niż co 4 godziny, powinnaś wypróbować produkt o wyższej chłonności. Z drugiej strony, jeśli podczas wyjmowania tamponu odczuwasz dyskomfort bądź też część włókien jest nadal biała, oznacza to, że potrzebujesz tamponu o niższej chłonności.

Pamiętaj: nigdy nie zostawiaj tamponu w ciele na dłużej niż 8 godzin.

Czy jest coś jeszcze, co cię niepokoi? Tutaj znajdziesz więcej odpowiedzi na swoje pytania o okres.